Müzik dinlerken kedilerim mutlu mu, rahatsız mı yoksa umurlarında mı değil?

Bir süredir kedim Cheshire’da gözlemlediğim ve anlamlandırmaya çalıştığım bir davranış vardı. Ben çalışırken kucağıma gelip, ben müzik dinlerken orada uzun saatler uyuması bizim günlük rutinimiz. Ancak ben çalan şarkıya eşlik edersem, işler değişiyor ve hiç vakit kaybetmeden kucağımdan inip arkasına bile bakmadan uzaklaşıyor. Bunun tesadüf olmadığına ikna olduktan sonra zincirleme sorular serisi ortaya çıkmış oldu. Kedim benim sesimi mi sevmiyor? Şarkı söylerken veya müzik dinlerken onların başlarını mı ağrıtıyorum? Sahi, hayvanlar müzik dinlemeyi sever mi?

Zoomüzikoloji, ilk olarak bestekar François-Bernard Mâche tarafından 1983 yılında yazılan “Music, myth, and nature, or, The Dolphins of Arion” kitabınında kullanılan bu terim¹, hayvanlar arası iletişimi müzikal açıdan inceleyen bir çalışma alanı². Bu alanda sorulan ve bir kısmı hala cevap bekleyen pek çok soru ve bunlara cevap olan farklı çalışmalar var.

Bu sorulardan biri şu: “Hayvanların ve insanların şarkı söylemeleri benzer davranışlar mıdır?”. Marc Hauser ve John McDermott‘a göre öyle değil. Hausser ve McDermott; hayvanlar ses ve müzikleri alanlarını işaretlemek veya çiftleşmek gibi amaçlar için işlevsel olarak üretirken, insanların bunu yalnzca keyif almak için yaptığının altını çiziyorlar³. 2005 yılında yayınladıkları “The Origins of Music: Innateness, Uniqueness, and Evolution” başlıklı çalışmada kuş ve balina müziklerinin insan nota, melodi ve makamlarına benzer yapılar içerdiğinden; ayrıca, insan müziğindeki kadar çok olmasa da, farklı lehçelere rastlandığından, yani müzik yetisinin bir kısmının sonradan öğrenilmiş olabileceğinden bahsediliyor. Ancak yine de, insanlarla yakın olan (şempanzeler, orangutanlar gibi) türlerin müzik yeteneği göstermemesi sebebiyle, kökensel (homologous) bir benzerlik öngörmediklerini ekliyorlar⁴.

İki bilim insanı, 2007 yılındaki “Nonhuman primates prefer slow tempos but dislike music overall” adlı makalelerinde ise ipek maymunların hızlı ritimlerdense, yavaş ritimleri; herhangi bir müziktense, sessizliği tercih ettiğini gösteriyorlar⁵. Muhtemelen “İpek maymunlar sessizliği Mozart’a tercih ettiler.” cümlesinin çarpıcılığının da etkisiyle bu çalışma basında da büyük yer buldu.

Ancak bilim dünyasında hayvanların müzikten hoşlandığını gösteren de pek çok çalışma var. Frans de Waal, yazarlarından biri olduğu “Chimpanzees Prefer African and Indian Music Over Silence” adlı makaleye dayanarak, primatlarla ilgili önceki çalışmalarda müzik yerine sessizliği tercih ediyorlarmış gibi görünmelerinin sebebini yanlış müzik seçimine bağlıyor. Yalnızca batılı müzikler kullanılarak yapılan önceki çalışmanın aksine, afrika ve hint müzikleriyle yapılan çalışmada primatların müzikten hoşlandığını gözlemliyorlar⁶. Aynı akustik ve müzikal melodileri içeren farklı parçalar kullanılarak yapılan önceki çalışmanın kendini tekrar etmek anlamına geldiğini, bunu yerine yeni ritimlerin denenmesi gerektiğini söylüyor. Çalışmanın sonuçlarına göre şempanzeler; sevdikleri müziğin olduğu yeri, sessiz bölgeye tercih ediyorlar. Yazarlardan Morgan Mingle bu evrimsel kökenin gösterilmesinde her türden müzik örneğinin kullanılmasının katkısını vurguluyor.

Kuşlar, balinalar ve primatlardan sonra sorumuzun çıkış noktası kedilere geri dönelim. Böylece “Neden hayvanlardan insan müziği benzeri müziklere tepki vermelerini bekliyoruz ki?” sorusundan hareketle türlerin doğal seslerine benzer frekans ve aralıklarda seslerle oluşturulan müziklere tepki verecekleri fikrine dayanan bir başka çalışmaya değinebiliriz. “Cats Prefer Species-Appropriate Music” başlıklı bu çalışmada⁷, ev kedileri için üretilmiş bir müzik, 47 ev kedisi üstünde test ediliyor. Çalışma sonuçlarında kedilerin kendileri için üretilen müziğe, insan müziğine göre daha olumlu tepki verdikleri gözleniyor. Çalışma için oluşturulan müzikler de burada⁸ bulunuyor.

Bu konuda Türkçe bir kaynak için, yazıdaki bazı kaynakları bulmamı sağlayan Açık Bilinç programını⁹ dinleyebilirsiniz. Marc Hausser, Franz de Wool ve Laurel Braitman’in çalışmalarına değinerek konuyu pek çok boyutuyla ele alıyor Güven Güzeldere programda.

Müziğin kökenleri Darwin‘in İnsanın Türeyişi kitabında öne sürdüğü gibi tüm hayvanların ortak olarak paylaştığı temel beyin fonksiyonlarında mı saklıdır, yoksa Aniruddh D. Patel‘in 2014’te yayınlanan çalışmasındaki gibi bu yaklaşıma şüpheyle mi bakmalıyız bilinmez. Bu yazıyı yazma süreci sorularıma cevap olmak bir yana, daha fazlasını eklemiş oldu. Korkarım ki Cheshire’ın sesimi sevmeme sebebi onu doğası mı, benim sesimden hoşlanmaması mı henüz öğrenemeyeceğim.